Η νίκη Σαμαρά και το "αβγό του κούκου"

Του ΠΕΤΡΟΥ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

Η εκλογή νέου αρχηγού στη Νέα Δημοκρατία δεν ήταν μια αντιπαράθεση Δεξιάς - Κέντρου, όπως προσπάθησε, χωρίς επιτυχία, να εμφανίσει το ζήτημα η Ντόρα Μπακογιάννη. Δεν παίχτηκε πάνω στην «κάθετη» αντίθεση Δεξιάς - Αριστεράς, αλλά πάνω στην «οριζόντια» αντίθεση, που διασχίζει όλους τους μεγάλους, πολιτικούς χώρους: την αντίθεση μεταξύ αστικού κοσμοπολιτισμού και εθνοκεντρικού λαϊκισμού, η οποία έφερε αυτή τη φορά σε σύγκρουση τη Μπακογιάννη με τον Σαμαρά, όπως είχε φέρει χθες σε αντίθεση τον Σημίτη με τον Τσοχατζόπουλο. Ότι η αντίθεση αυτή διαθλάται, κατά κάποιο τρόπο και στον ευρύτερο κόσμο της Αριστεράς, φαίνεται από τα ζωηρά συναισθήματα που προκάλεσε σ' αυτόν το χώρο ο εμφύλιος της Δεξιάς ―με τη μεγάλη πλειονότητα των αριστερών να απολαμβάνει την ήττα της Ντόρας και την αμετανόητη πέμπτη φάλαγγα του Λεωνίδα Κύρκου να παίρνει θέση στην ουρά των τεθλιμμένων συγγενών. Όσο για την αντισυστημική Αριστερά, προφανώς δεν μπορεί να αγνοήσει την αντίθεση για την οποία έγινε λόγος, αλλά και δεν μπορεί να καθορίζεται βάσει αυτής της αντίθεσης. Εκείνο που προέχει είναι να καταλάβει τη φύση, την εξέλιξη και τα όρια της.

Η Ντόρα Μπακογιάννη περιέγραψε το ρεύμα Σαμαρά ως παλαιομοδίτικη εθνικοφροσύνη που «μυρίζει ναφθαλίνη». Άποψη μας είναι ότι συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Το «εθνολαϊκό» ρεύμα του Σαμαρά θρέφεται όχι τόσο από τις ιδεολογικές φορτίσεις του παρελθόντος, όσο από τις κοινωνικές αντιθέσεις του παρόντος. Αντίθετα, αυτό που μύριζε ναφθαλίνη ήταν ο ιδεοληπτικός νεοφιλελευθερισμός και η θρησκευτική πίστη στην Αμερική που εξέπεμπε η κυρία Μπακογιάννη. Κι αυτό γιατί έδειχνε μια πολιτικό, η οποία επέμενε να εμφανίζεται αγκυροβολημένη στις γεωγραφικές συντεταγμένες της δεκαετίας του '90 «παγκοσμιοποίηση - αμερικανική μονοκρατορία», παραβλέποντας τη μεγάλη έκρηξη που ανατίναξε άγκυρες και ανεμολόγια: την οικονομική κρίση του αιώνα, με τις βαρύτατες γεωπολιτικές και ιδεολογικές επιπτώσεις της.

Στο γεωπολιτικό επίπεδο, η κρίση επικύρωσε το τέλος της «στιγμής» της αμερικανικής μονοκρατορίας, που είχε ήδη προαναγγελθεί από το φιάσκο στο Ιράκ, τον τυφώνα Κατρίνα (ένα είδος αμερικανικού Τσερνομπίλ) και άλλα πρόδρομα φαινόμενα. Το γεγονός αυτό προσφέρει δυνατότητες για μια πιο πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική (με στηρίγματα σε Ρωσία, Κίνα κ.ά.) στην ελληνική αστική τάξη, η οποία νιώθει πάντα ριγμένη από την αμερικανική προτίμηση στην Τουρκία. Σ' αυτό το φόντο η πιο διαπραγματευτική πολιτική Σαμαρά ασφαλώς υπερτερεί εκείνης της Ντόρας. Άλλωστε, ακόμη και μια Μάργκαρετ Θάτσερ δεν θα μπορούσε να εδραιώσει την ηγεμονία που τόσο χρειαζόταν για τη νεοφιλελεύθερη αποδόμηση αν δεν είχε ποντάρει με επιτυχία στο χαρτί του εθνικισμού, με τον πόλεμο των Φόκλαντ.

Αλλά η πιο σημαντική αλλαγή που έφερε η κρίση είναι η ακατανίκητη τάση διάρρηξης της παγκοσμιοποίησης και η επανισχυροποίηση του οικονομικού ρόλου του εθνικού κράτους. Η επιστροφή σε κάποιου είδους εθνικό ή περιφερειακό (σε επίπεδο ΕΕ) προστατευτισμό είναι αναπότρεπτη από τη σκοπιά των αστικών τάξεων και σαφώς επιθυμητή από τα λαϊκά στρώματα, που αναζητούν κοινωνική προστασία σε ένα πιο ισχυρό, πατερναλιστικό κράτος. Αυτός ο οικονομικός «εθνοκεντρισμός» και όχι τόσο η στάση του στο θέμα των Σκοπίων ή της Κύπρου, ήταν το κύριο ατού του Σαμαρά. Κοντά σ' αυτά πρέπει να προστεθεί το δημοκρατικό στοιχείο, το γεγονός δηλαδή ότι το εθνικό κράτος αποτελεί το μόνο πεδίο (περιορισμένης και ακρωτηριασμένης, βέβαια) λαϊκής κυριαρχίας, σε αντιδιαστολή με την ευρωπαϊκή ή παγκόσμια δικτατορία των τεχνοκρατών και των τραπεζιτών.

Ακριβώς γι’ αυτούς τους λόγους, ο Σαμαράς είναι πιο επικίνδυνος αντίπαλος από την Μπακογιάννη για την Αριστερά, καθώς έχει περισσότερες δυνατότητες να διεμβολίσει εργατικά στρώματα, με όρους μάλιστα ιδεολογικού «τσαμπουκά» μιας αποενοχοποιημένης Δεξιάς. Και είναι τουλάχιστον αφελής η λογική του κούκου, που βάζει το αβγό του σε ξένη φωλιά, την οποία ακολούθησαν μετά την κατάρρευση του 1989 ορισμένες ομάδες της άκρας Αριστεράς (Παμπλιστές, Ρήξη, Convoy κ.ά.), ελπίζοντας ότι το «αβγό» του σοσιαλισμού θα επωασθεί στο μέλλον από τη φωλιά του «εθνοτισμού». Μια λογική που υποθέτει σιωπηρά ότι εμείς είμαστε πάρα πολύ έξυπνοι και όλοι οι άλλοι πάρα πολύ βλάκες, ενώ λησμονεί ότι, αν το 1974 το «η Ελλάδα στους Έλληνες» παρέπεμπε στο «έξω οι Αμερικάνοι» και στον Ανδρέα Παπανδρέου, σήμερα το ίδιο σύνθημα παραπέμπει στο «έξω οι μετανάστες», στον Καρατζαφέρη και σε αβγά όχι πτηνών, αλλά ερπετών. Η φασίζουσα ισλαμοφοβία των Ελβετών, που απαγόρευσαν με δημοψήφισμα τους μιναρέδες (μια προειδοποίηση για το γεγονός ότι κάθε τι που γυαλίζει αμεσοδημοκρατικά δεν είναι χρυσός) και η ξενοφοβική εκστρατεία του Σαρκοζί περί εθνικής ταυτότητας που αναβιώνει τη λογική του Λεπέν «ή αγαπάτε τη Γαλλία ή σηκωθείτε και φύγετε», αρκούν για να μας κάνουν αρκετά προσεκτικούς αναφορικά με τα όρια των «εθνοτικών» ευαισθησιών.

εφημερίδα ΠΡΙΝ, 6.12.09